Μερέντα (απο το βιβλίο του Νίκου Νέζη ¨Τα βουνά της Αττικής")

ΜΕΡΕΝΤΑ (614μ.)

Ονομασία : Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη η ετυμολογία της λέξης Μερέντα (ή Μερρέντα, όπως υποστηρίζουν διάφοροι συγγραφείς). Κατά τους περισσότερους ερευνητές προέρχεται από συνεχείς αλλοιώσεις της ονομασίας του αρχαίου δήμου Μυρρινούντα που βρισκόταν στην περιοχή. Μυρρινούς ή Μυρρινών λεγόταν ο τόπος γιατί είχε πολλές μυρρίνες ή μυρσίνες (μυρτιές), όπως Μαραθών γιατί είχε πολλά μάραθα, ή Αγνούς - τόπος όπου ευδοκιμεί η άγνος (λυγαριά), Ραμνούς - τόπος με πολλούς ράμνους (είδος θάμνων), Αλιμούς - τόπος με αφθονία αλίμων (αρμυρηθρών), Αναγυρούς - τόπος με αφθονία αναγύρων (βρωμόχορτων) κ.ά. Είναι όμως πιθανό, η ονομασία Μερέντα να μην προέρχεται από τη λέξη Μυρρινούς και η ετυμολογική της αρχή πρέπει να αναζητηθεί αλλού (Π. Φουρίκης : Συμβολή εις το τοπωνυμικόν της Αττικής, περιοδ. «Αθηνά», 1930, σ. 127-128).

            Οι λεξικογράφοι Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς (5ος αι.) και Στέφανος ο Βυζάντιος (6ος αι.), καθώς και το λεξικό Σούδα ή Σουΐδα (10ος αι.) δεν αναφέρουν κανένα τοπωνύμιο Μερέντα ή κάτι παρεμφερές. Ο C. Bursian στο βιβλίο του «Geographie von Griechenland» 1862, σ. 347 το (πρωτο)αναφέρει Merenda. Ο J. A. Kaupert, το 1886, στο Karten von Attika  (φύλλο Μαρκόπουλο - 1886) την αναφέρει Μερέντες (Merentaes). Ο Κ. Μπίρης στο βιβλίο του «Αρβανίτες», σ. 325 το αναφέρει Μυρρέντα. Περισσότερες λεπτομέρειες για την ονομασία και την ιστορία της περιοχής υπάρχουν στο βιβλίο της Εκδοτικής Αθηνών «Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις - Αττικά», σχόλια Ν. Παπαχατζή, 1974, σ. 407-409, καθώς και στο άρθρο του Χρ. Ενισλείδη «Θεοί και δαίμονες της Μερέντας» που δημοσιεύθηκε στο «Αττικόν Βήμα», Σεπτ.-Οκτ. 1958, ενώ ανάλυση των απόψεων περί της ονομασίας και της θέσης της Μερέντας και του Μυρρινούντα υπάρχει στο βιβλίο «Μαρκόπουλο Μεσογαίας - τοπωνύμια», Αθήνα, 1997 του Ε. Ειρήναρχου-Θεοδώρου.

            Υπάρχει όμως το ενδεχόμενο η ονομασία Μερέντα να προέρχεται από το φυτό Merendera attica, που συγγενεύει με το γένος Colchicum (αγριοκρέμμυδο με 6φυλλο σαν άστρο ροζ ή άσπρο λουλούδι) που βγαίνει το Φθινόπωρο σχεδόν σε όλη την Αττική και πιθανώς στην καθομιλουμένη να λεγόταν μερέντα και στον πληθυντικό μερέντες, αλλά δεν αναφέρεται σε κανένα λεξικό.

            Μερικοί παλιοί χάρτες, εγκυκλοπαίδειες και βιβλία αναγράφουν το βουνό ως Μερέντα ή Μπράσσα ή Πρασσάς, που είναι τα ονόματα του παλιού συνοικισμού Μερέντα του Μαρκοπούλου που είχε κτιστεί στα ερείπια παλαιότερου οικισμού και στη θέση του αρχαίου δήμου.

            Ας σημειωθεί ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει άλλο τοπωνύμιο Μερέντα. Υπάρχουν μόνο τα παρεμφερή (;) τοπωνύμια Μυρ(ρ)ίνι στον Πατέρα, όπου ερείπια αρχαίου πύργου, Μυρ(ρ)ίνη στο Ν. Σερρών και Μύρινα στη Λήμνο, στην Καρδίτσα και στην Κρήτη, ενώ Μυρίνα υπήρχε και στην παραλία της Μυσίας. Η λέξη Μύρινα έχει προέλευση πελασγική (Μόρινα).

Αρχαία γεωγραφία & ιστορία :  Στα ΝΑ του Μαρκοπούλου και στους βόρειους πρόποδες του βουνού υπήρχε κατά την αρχαιότητα ο μικρός δήμος Μυρρινούς, που αναφέρει και ο ονομαστός περιηγητής Παυσανίας στα «Αττικά» (31, 4-5) « ..... το δε εν Μυρρινούντι ξόανόν εστι Κολαινίδος ..... (Αρτέμιδος)».

            Στις ανασκαφές που έγιναν (από το 1948) στον εκτεταμένο αυτόν αρχαιολογικό χώρο (που ανακηρύχθηκε έτσι με τον Ν. 2447/20-7-1923) βρέθηκαν (1952-1960-1972), νεκροταφείο με 26 τάφους, αγροικίες, αγγεία των αρχαϊκών και γεωμετρικών χρόνων του 8ου αι. π.Χ., αμφορείς, πολλές επιγραφές, επιτύμβιες στήλες, λουτροφόροι, λήκυθοι, διάφορα γλυπτά καθώς και 2 μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα, Κούρος και η Κόρη Φρασίκλεια, όλα του 6ου και 5ου αι. π.X. (εφημ. «η Καθημερινή» 4-9-1960 & 1-3-1998). Τα ευρήματα βρίσκονται στα αρxαιολογικά μουσεία Αθηνών (Εθνικό) και Βραυρώνας. Η αρχαία Μυρρινούς πιθανώς καταστράφηκε από τον καταστρεπτικό σεισμό του 551 μ.Χ. (μεγέθους 7,2 R.).

Γεωγραφική θέση : Η Μερέντα βρίσκεται στη Στερεά Ελλάδα και συγκεκριμένα στο Ν. Αττικής, σε απόσταση περίπου 35χλμ. (οδικώς) ΝΑ των Αθηνών και Ν-ΝΑ του Μαρκοπούλου Μεσογαίας. Περικλείεται από τους οικισμούς Μαρκόπουλο στα βόρεια, Καλύβια «Θορικού» στα δυτικά, Κουβαρά στα νότια και από τα υψώματα Χαρβάτι και Κοκογκίνη στα ανατολικά.

            Οι γεωγραφικές συντεταγμένες της κορυφής της είναι :

σύμφωνα με το Παγκόσμιο Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (W.G.S. 84)

γεωγραφικό πλάτος (φ) 37⁰ 51΄ 05΄΄ βόρεια του Ισημερινού και

γεωγραφικό μήκος (λ) 23⁰ 57΄ 50΄΄ ανατολικά του Μεσημβρινού του Greenwich

σύμφωνα με το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (Ε.Γ.Σ.Α. 87)

ψ = 4.188.815μ. βόρεια του Ισημερινού και

χ = 496.633μ. ανατολικό μήκος {ήτοι 3.367 μέτρα δυτικά του κεντρικού (24ου) μεσημβρινού}.

Έκταση : Με βάση την ισοϋψή (υψομετρική) καμπύλη των 600μ. η Μερέντα έχει περίμετρο μόνο 1χλμ. Σύμφωνα με την καμπύλη των 200μ., που στην πραγματικότητα είναι και οι πρόποδες του βουνού, γιατί από εκεί αρχίζουν οι κλίσεις των πλαγιών του, έχει περίμετρο 15χλμ. περίπου, με μέγιστο μήκος (ΒΔ-ΝΑ) 5χλμ. και μέγιστο πλάτος (ΒΑ-ΝΔ) 3χλμ.

Μορφολογία : Η Μερέντα είναι ένα μικρό βραχώδες βουνό, με πολύ απότομες πλαγιές (δυτικά, ΒΔ και βόρεια), που αυλακώνεται κυριολεκτικά από πολλές μικρές χαράδρες - ρεματιές και δυσπρόσιτα λούκια που λέγονται χώνια. Ο εσωτερικός δρόμος Μαρκοπούλου - Κουβαρά και το διάσελο, σε ύψος 207μ., κοντά στο βράχο Βελατούρι, χωρίζει τη Μερέντα από τις ανατολικές προεκτάσεις της Χαρβάτι, Κοκογκίνη κ.ά. που θεωρούνται ξεχωριστά υψώματα.

            Η ρεματιά Πρόϊ-Στείρι που αρχίζει μετά τον Κουβαρά και το ύψωμα Μεσονήσι και καταλήγει στους όρμους Πόρτο Ράφτη και Αυλάκι, χωρίζει καθαρά τη Μερέντα από το Κοκογκίνη, από το λόφο Διόνυσο (Διονυσοβούνι) και το βουνό Μαυροβούνι (ή Μαυρηνόρα).

Κορυφή : Μερέντα 614μ. Στην κορυφή όπου πηγαίνει αυτοκίνητο υπάρχουν εγκαταστάσεις (πύργος - οίκημα) βοηθητικές του νέου αεροδρομίου των Σπάτων. Οι κάτοικοι των Καλυβίων ονομάζουν την κορυφή Κουτούκι.

Άλλες κορυφές : Κάστρο ή Καστρί 429μ. Στο χάρτη του Ι. Σαρρή που είχε ο «Οδηγός της Αττικής» του Ε.Ο.Τ. το 1930, η κορυφή αναφερόταν ως Κόκκινο Στεφάνι. Μάλλον λανθασμένη ονομασία γιατί η μορφολογία της κορυφής δεν συνηγορεί σε αυτή την ονομασία. Αντίθετα η ονομασία Καστρί είναι σωστή, αλλά και γνωστή στους γύρω κατοίκους, γιατί υπάρχουν υπολείμματα τείχους (50x1μ.) παλαιάς οχύρωσης (μάλλον της Κλασσικής Περιόδου - 5ος αι. π.Χ.).

            Η ΒΑ περιοχή της κορυφής είναι ένα μεγάλο κατηφορικό οροπέδιο, που στη βόρεια πλευρά του έχει δύο μεγάλα βυθίσματα - δολίνες, διαστάσεων 50x25μ. περίπου και βάθους 4-5μ. που το χειμώνα μετατρέπονται σε μικρές λούτσες.

Γεωλογική δομή : Η Μερέντα ανήκει από γεωλογική άποψη στην Αττικοκυκλαδική Ζώνη και τα πετρώματά της περιέχουν ασβεστόλιθους, κρυσταλλικούς σχιστόλιθους και μάρμαρο.

Υδρολογία : Στη Μερέντα υπάρουν λίγες πηγές και πολλά πηγάδια που βρίσκονται χαμηλά, στον Κουβαρά, μέσα στη ρεματιά Πρόϊ-Στείρι, καθώς και στις εκκλησίες και ερημοκκλήσια της περιοχής.

Χλωρίδα - Βλάστηση : Ο κύριος όγκος του βουνού είναι γυμνός από μεγάλα δέντρα, ενώ αφθονούν οι διάφοροι θάμνοι (σπάρτα, ρείκια, σχίνα, μυρτιές, αγριόκεδρα κ.ά.). Πεύκα, πλατάνια και πικροδάφνες υπάρχουν μόνο στα ΝΑ της Μερέντας, στις ρεματιές και προς τον κατάφυτο Διόνυσο και Μαυρηνόρα.

Πανίδα : Επειδή η Μερέντα είναι πολύ μικρό βουνό υπάρχουν μόνο αλεπούδες, λαγοί, χελώνες, πέρδικες, κοτσύφια και άλλα μικρότερα πουλιά.

Οικολογικά : Στον αρχαιολογικό χώρο λειτουργεί, μέσα στην Α ζώνη προστασίας και παρά τις απαγορεύσεις, λατομείο που συνεχώς επεκτείνεται ανεξέλεγκτα, προξενώντας ανεπανόρθωτες ζημιές στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής (εφημ. «η Καθημερινή» 1-3-1998).

Διαδρομές & μονοπάτια : Πιο ομαλές αναβάσεις γίνονται από τη ΝΑ πλευρά του βουνού, ενώ κοπιαστικές αλλά αρκετές ενδιαφέρουσες είναι από τη ΒΔ και βόρεια πλευρά, π.χ. από τη ρεματιά των λατομείων ή από το ερημοκλήσι της Παναγίας.

            Μια καλή διαδρομή γίνεται από το διάσελο ύψ. 207μ., (Βελατούρι - Τσαρούλι) στην ανατολική πλευρά, ανάβαση μέσα από το φαράγγι στο οροπέδιο της κορυφής, δολίνες, κορυφή, κατάβαση στη ΝΑ πλευρά, επίσκεψη θρακιών Πλιάκα και Ματζούνη, κόκκινα βράχια, διάσελο σε 5 ώρες περίπου.

Ορειβατική θέα : Από την κορυφή της Μερέντας μπορούμε να δούμε, όταν υπάρχει διαύγεια στην ατμόσφαιρα, τα εξής βουνά :

Βόρεια : Πεντέλη

ΒΑ : Χαρβάτι και Όχη

Ανατολικά : Μαυρηνόρα

ΝΔ : Πάνειο

ΒΔ : Υμηττό και Πάρνηθα